Aangezien RPGen schijven is, is het wel zo handig om een beetje grammatica en spelling te kennen.
In 't kort
Omdat de meeste mensen toch wel problemen hebben met de -dt, volgt hier heel kort de nodige regeltjes om geen (of toch zeer weinig) dt-fouten te maken.
Ik raad je aan om dit gehele topic te lezen, maar dit kan je als simpel geheugensteuntje gebruiken:
~ Tegenwoordige tijd, normale zinnen: ik [stam], jij [stam]+t, hij [stam]+t
~ Tegenwoordige tijd, geïnverteerde zinnen (bv. vragen): [stam] ik, [stam] jij, [stam]+t hij
~ Nooit een d toevoegen aan een werkwoord in tegenwoordige tijd als er nog geen d in stond. En dus ook nooit dt in zo'n geval!
~ Vervang in geval van twijfel het werkwoord door 'werken'. Zo hoor je direct of je een t moet toevoegen of niet.
~ Bevelen: gewoon de stam van het werkwoord. Geen t toevoegen!
~ Voltooid tegenwoordige/verleden tijd: nooit dt! De laatste letter is d of t al naargelang de "regel van 't kofschip".
Terminologie
Een korte uitleg van wat [stam] in deze tekst betekent.
Als je hieronder [stam] ziet staan moet je dit vervangen door het stuk van het werkwoord dat je overhoudt wanneer je '-en' weglaat op het einde van het werkwoord, en eventueel ook één van de dubbele medeklinkers, indien nodig. Bv.
'werken' -> 'werk',
'worden' -> 'word',
'hakken' -> 'hak',
'balen' -> 'baal'.
De dubbele medeklinker zoals in het voorlaatste voorbeeld moet dubbel blijven als er na [stam] nog een lettergreep komt. Iets gelijkaardigs geldt voor lange klinkers die soms dubbel, soms enkel geschreven moeten worden, zoals in het laatste voorbeeld. Bij werkwoorden waarbij de stam op een 'v' of 'z' eindigt verandert deze in een 'f' of 's' respectievelijk, als er niet direct een klinker na volgt. Hier maakt echter bijna niemand fouten tegen dus ik ga dit niet verder uitleggen.
Tegenwoordige tijd
Dit gaat dus enkel over zinnen in de tegenwoordige tijd: 'ik werk', 'het brandt'.
Als hier dus ergens NOOIT staat betekent dat NOOIT in het geval van de tegenwoordige tijd'.
Regel 1
NOOIT een d toevoegen in de tegenwoordige tijd!!! Een werkwoordsvorm in de tegenwoordige tijd kan enkel op 'd' eindigen als de stam van het werkwoord op 'd' eindigt!!! Hier zijn GEEN uitzonderingen op.
Regel 2: normale zinnen
Dit gaat over zinnen waarbij het onderwerp (de handelende persoon) vóór het werkwoord komt. Bv. 'ik werk'.
ik [stam]
jij [stam]+t
hij, u [stam]+t
wij [stam]+en
jullie [stam]+en
zij [stam]+en
Zoals je ziet, niets moeilijks aan. Waar is nu die moeilijke dt-regel? Nergens! Of er nu d, t, of dt op het einde komt, volgt doodeenvoudig uit bovenstaande regels. Bij 'ik' kan dus NOOIT een t staan als de stam niet op een t eindigt. Er kan dus ook NOOIT 'd' of 'dt' op het einde komen als de stam niet op 'd' eindigt. Zoals je ziet is er geen ENKELE regel die zegt dat je ergens 'd' of 'dt' moet bijvoegen!
Regel 2: geïnverteerde zinnen
Deze regel geldt als het werkwoord eerst komt, bv. in vragen als 'werk ik?' of in zinnen als '..., dan werk ik'.
[stam] ik
[stam] jij
[stam]+t hij, u
[stam]+en wij
[stam]+en jullie
[stam]+en zij
Hier is dus één verschil met het vorige geval: GEEN t bij de jij-vorm. Het is dus 'jij wordt' en 'word jij'. Hier komt geen zwarte magie aan te pas, het volgt gewoon uit deze regels. Niemand schrijft 'werkt jij', dus waarom zou je dan wel 'wordt jij' mogen schrijven? Niet dus, het is 'word jij'. Dit is meteen ook een simpel hulpmiddeltje als je twijfelt: als je niet zeker bent of je ergens een t achter moet zetten, vervang dan even het werkwoord door 'werken'. Dan hoor je direct of er een t bij moet.
Verleden tijd
Hier worden niet veel fouten tegen gemaakt aangezien de werkwoordsvormen hier bijna altijd op 'e' of 'en' eindigen. Bv. 'ik werkte', 'het brandde'. Dit zorgt ervoor dat je meteen hoort of er een d of t geschreven moet worden. Onthoud dit, want dit zal van pas komen bij de
voltooid tegenwoordige/verleden tijd
Dit gaat dus over zinnen als 'ik heb gewerkt', 'het is verbrand', en de voltooid verleden tijd 'ik had gewerkt'. De moeilijkheid is dus of er een d of t op het einde van de werkwoordsvorm moet, want je hoort dit niet.
Je kan nu verder lezen hoe het zit met die regel van "'t kofschip" (of "'t fokschaap" voor de liefhebbers), of je kan deze simpele tip onthouden: vervoeg het werkwoord even in de gewone verleden tijd, meer bepaald in het meervoud (bv. met 'wij', 'zij'). Zoals ik hierboven gezegd heb, hoor je dan direct of er een 'd' of 't' moet, want dit is hetzelfde voor de verleden en voltooid tegenwoordige tijd. Voorbeeld: 'het is verkoch...' -> 'wij verkochten', je hoort een 't' dus: 'het is verkocht'. Er kan dus NOOIT 'dt' in een voltooid tegenwoordige/verleden tijd staan. Als je in zo'n zin iets met 'dt' schrijft is het ALTIJD fout.
Voor wie de volledige uitleg of een strikte regel wil: of er een 'd' of 't' geschreven moet worden, hangt af van de klank waarop de stam eindigt. De regel is:
Als de stam eindigt op een stemhebbende klank, moet er een 'd' volgen omdat die ook stemhebbend is. Als de stam eindigt op een stemloze klank moet er een 't' volgen omdat die ook stemloos is.
Stemloze klanken zijn klanken waarbij je stembanden niet trillen, dus 't', 'k', 'f', 's', 'ch' en 'p'. Vandaar de regel van "'t kofschip", wat eigenlijk gewoon een trucje is om deze klanken te onthouden. Deze 'regel' is dus niets anders dan een andere formulering van de regel hierboven: er moet een 't' toegevoegd worden als de stam eindigt op 'k', 'f', 's', 'ch' of 'p'. Als de stam niet eindigt op een letter uit 'tkfschp', moet er een 'd' toegevoegd worden.
Er is één addertje onder het gras bij werkwoorden waar de stam eindigt op een 'v' of 'z', bv. 'beleven' of 'vrezen'. Alhoewel er een 'f' staat in "ik heb beleefd" en een 's' in "ik heb gevreesd" (d.i. omdat er geen klinker achter volgt), moet er toch een 'd' achter en geen 't'. Dit is geen uitzondering. In de infinitief 'beleven' en 'frezen' staat nl. een stemhebbende 'v', resp. 'z', en het is deze letter die bepaalt dat er een 'd' gebruikt moet worden.
Bevelen
Voor bevelen als 'zwijg!' is de regel heel simpel: werkwoordsvorm = [stam]. Lang, lang geleden moest je in sommige gevallen ook een t achter de stam voegen. Dit is al meer dan 50 jaar geleden, vergeet het dus. Een bevel eindigt dus enkel op t als de stam op t eindigt. M.a.w. ook nooit 'dt' in een bevel. Simpeler kan het niet!
Gij & Co.
